BYUMBA

De dag na mijn aankomst in Rwanda, donderdag 29 januari, bevond ik me al samen met Longin in het districtsziekenhuis te Byumba. De stad (voor zo ver je dit een stad kunt noemen) ligt op een langgerekte heuvelrug, op een hoogte van bijna 2300 meter. Dus wel even wennen aan hoogte èn aan temperatuur. En ook nog aan de omstandigheden in het ziekenhuis.

Op de houten banken voor de bestaande tandheelkunde afdeling troffen we een groot aantal patiënten aan. Er zaten ook een 5-tal gevangenen tussen, gekleed in egaal rose of oranje kleding, afhankelijk van hun status. Zij werden bewaakt door een 2-tal militairen.

In de tandheelkunde afdeling waren Alphonse en Odile aan het werk. Odile is dental therapist en werkt al jaren in het ziekenhuis, haar collega Thérèse was die week op stage in de fADA kliniek in Kigali.

De nieuwe ruimte is nog steeds niet in gebruik omdat er op onderdelen van Luc gewacht moest worden – die bevonden zich in mijn koffer. De technicien Pascal van de kliniek in Kigali was mee en ging direct aan de slag. Erik is de technicus van het ziekenhuis en hij vindt het interessant en verbazend wat Pascal uitvoert. Verder dan hand en spandiensten komt Erik niet. Ik constateerde dat er in de inrichting van de vers geverfde ruimte niet voorzien was in een afscheiding van sterilisatie- en behandelruimte, bovendien ontbrak in de behandelruimte een wasbak om de handen te wassen. Daarin wordt nu voorzien.

De behandelingen vinden dus nog steeds plaats vinden in de oorspronkelijke te kleine ruimte. Ik zag Alphonse met veel kennis en een ontroerende toewijding aan het werk in abominabele omstandigheden. Zonder operatielamp, zonder stromend water om zijn handen te wassen, zonder de vorig jaar toegezegde assistente.

Een groot aantal patiënten moest in deze beroerde omstandigheden behandeld worden. De kwaliteit van de behandelingen is dan wel beter, maar de hygiëne nog niet op het minimaal noodzakelijke niveau. Bovendien extra riskant voor de behandelaar die zijn handen praktisch niet kan wassen tussen 2 patiënten in. De gewoonte is om van sommige patiënten (bijvoorbeeld met een moeilijke verstandskies) een röntgenfoto te laten maken in de afdeling radiologie van het ziekenhuis. Natuurlijk moet de patiënt daar ook weer in de rij wachten. Op het beeldscherm op het bureau prijkt een digitale laterale schedelopname met de mond open, maar deze foto biedt te weinig detail en te veel overlap om er diagnostisch iets aan te hebben: je ziet er niet meer op dan dat je in de mond kunt zien. Onnodige röntgenbelasting van de patiënt en onnodige kosten.
Het gevoel bekruipt me dat de goede voortgang van de tandheelkunde afdeling nog te veel aan fADA wordt overgelaten met te weinig steun van het ziekenhuis. Daar moet wat aan gebeuren. Wat me bijzonder goed doet, is het enthousiasme waarmee de staf van ADA zich voor Byumba inzet. Thérèse en Odile zijn opgenomen in het team van Longin. Thérèse blijkt een goede leerling te zijn. Op 14 februari gaat trouwen. Ongelukkigerwijs heeft ze vorig jaar geen vakantie opgenomen en juist nu gaat ze ter ere van haar huwelijk 30 dagen op vakantie. Dr Fred, de directeur van het districtsziekenhuis, sprak op 29 januari dan ook zijn zorg uit over de continuïteit van de tandheelkunde afdeling.
Longin en ik hebben diezelfde dag van de gelegenheid gebruik gemaakt om met 2 andere verantwoordelijken van het ziekenhuis te spreken over onze plannen met de tandheelkunde afdeling. De reacties waren terughoudend.

Schrijnend om te zien was dat een oudere man, die te voet vanaf de grens met Uganda naar de tandheelkunde afdeling was gekomen, vandaag niet afbehandeld kon worden. Hij was er ’s ochtends al, er was een foto van hem gemaakt en toen was er geen tijd meer voor zijn behandeling, om een of andere reden die ik niet heb begrepen. Longin sprak hem aan en toen vertelde hij dat hij de nacht door ging brengen op de houten bank van de wachtruimte. Morgen zou hij behandeld worden en dan kon hij weer terug naar huis.
Vlak bij Byumba, op de top van een naburige heuvel, ligt een kamp met vluchtelingen uit Congo. Ook zij zijn aangewezen op de hulp van dit ziekenhuis.
Donderdag 5 februari, brachten Longin, Pascal en ik opnieuw een bezoek aan het districtsziekenhuis. Tegen mijn gewoonte in had ik voorafgaand een slechte nacht omdat ik niet wist hoe de problemen aangepakt moesten worden. We hadden Dr Fred al laten weten dat we een gesprek met hem wensten.

In de tandheelkunde afdeling trof ik nu Richard aan, bezig met de behandelingen terwijl er weer geen water uit de kraan kwam. Odile braaf aan het bureau met de administratie. De nieuwe tandheelkunde ruimte was vies, omdat de loodgieter dinsdag een nieuwe wasbak had aangebracht waarvoor de vloer open was gebroken. Tot ongenoegen van Longin was de apparatuur niet afgedekt. We hebben met de plaatselijke timmerman de plaatsing van de scheidingswanden doorgenomen, hij heeft een offerte gemaakt en Longin heeft de aanbetaling gedaan.

Met Dr Fred hebben we het middagmaal gedeeld. Dat was de gelegenheid om hem het volgende te zeggen: als hij mij nu zou vragen of ik een kwaliteitsrapport van de tandheelkunde afdeling wilde maken, dan zou dat rapport compleet negatief zijn betreffende hygiëne en organisatie. Van daaruit hebben we gesproken wat er verbeterd moet worden. Want als de kraan open wordt gedraaid in de nieuwe afdeling, komt daar ook geen water uit.
Ook de afwezigheid van assistentie is desastreus voor zowel hygiëne als organisatie. Fred reageerde als volgt: over het aannemen van extra personeel kan hij niet alleen beslissen, dat doet de staf. Dus hij riep een acute stafvergadering bijeen, die later op de middag plaats heeft gevonden. Verder gaat hij zorgen voor een drukvat en pomp voor de watervoorziening van de tandheelkunde afdeling.

Om 15.45 uur begon de vergadering: Dr Fred, Longin, Richard, Odile, hoofd personeelszaken, en nog 2 stafleden. Fred liet Longin eerst aan het woord, daarna mocht ik een toelichting geven. Leuk om mee te maken hoe een vergadering in het ziekenhuis wordt geleid. Ieder krijgt om de beurt de gelegenheid zijn zegje te doen, daarna doet Fred een samenvatting en kan daar kort op gereageerd worden. Odile bracht een goed relaas over het tijdverlies voor de behandelaar met de uitvoerige administratie, vanaf het noteren van de meest basale patiëntgegevens tot de factuur aan toe.

Het blijkt dat de financiële middelen van het ziekenhuis beperkt zijn en men waakt er voor om niet te veel geld uit te geven, zeker niet aan personeel. Uiteindelijk was de conclusie dat er 2 assistentes moeten komen en later te bepalen misschien ook nog een receptioniste, de hele staf ging akkoord. Verder wordt de factuur voor de behandeling + materialen niet meer door de centrale kas van het ziekenhuis geïncasseerd. Het huidige systeem is dat de patiënt zonder handschoenen aan vanaf afstand wordt bekeken, waarbij wang of tong met een houten wegwerpspatel opzij wordt gehouden. Vervolgens krijgt de patiënt een factuur om te betalen bij de centrale kas van het ziekenhuis, waar natuurlijk een enorme rij staat. Na betaling ontvangt de patiënt een bonnetje voor de apotheek, waar weer een rij staat. Na afgifte van het bonnetje krijgt de patiënt de benodigde materialen (steriele handschoenen, verdovingsvloeistof, naald en medicijnen) mee om opnieuw in de wachtruimte van de tandheelkunde afdeling plaats te nemen. In het nieuwe systeem zal de factuur door de tandheelkunde afdeling gemaakt + geïncasseerd worden. Zo genereert de tandheelkunde afdeling zijn eigen inkomsten en kan het ziekenhuis beter beoordelen hoe hoog de inkomsten zijn ten opzichte van de uitgaven. Groot voordceel is dat een patiënt met pijn niet meer die eindeloze route hoeft af te leggen maar direct aan de beurt is. Het draagt bij aan de kwaliteit want als je zo lang moet wachten met pijn worden angst en onrust alleen maar erger. Ik had niet verwacht dat deze systeemwijziging zo maar mogelijk zou zijn. Aan het eind van de vergadering zegde Longin Fred toe dat ADA er voor zou zorgen dat de tandheelkunde afdeling niet stil zou vallen tengevolge van het naderende zwangerschapsverlof van Odile.

Na de vergadering sprak ik nog met de stafleden apart: hun enthousiasme voor een goede tandheelkunde afdeling was nu duidelijk gewekt, men bedankte voor onze uitleg en inzet. We keerden met Richard en Odile terug naar de tandheelkunde afdeling, waar al weer een 8 tal patiënten zat te wachten. Pascal was klaar met de installaties en we zijn het huurhuis voor onze medewerkers gaan bekijken. Het is een eenvoudige ruime woning met 3 aparte slaapkamers, een salon en een douche/wc combinatie. De eigenaresse is een goedlachse en vriendelijke weduwe, die heel blij is met de mensen van de ADA kliniek. Zij houdt het huis schoon. De huur bedraagt iets meer dan RwFr 100.000 per maand, ter vergelijking: 1 nacht voor 1 persoon in het plaatselijke hotel kost RwFr 40.000.

Ze omhelsde Longin als een oude bekende en reed later met ons mee naar het centrum van Byumba, waarna wij gedrieën in de valavond huiswaarts keerden.
Vandaag had ik de hoogtemeter van mijn horloge aangezet: het centrum van Byumba ligt op circa 2300 meter hoogte.