Historisch overzicht van fADA fondation Aide Dentaire Afrique

fADA kliniek in hoofdstad Kigali

De fADA opleidingskliniek is uitgebreid met een vierde behandelkamer. Daarom is een nieuwe centrale ruimte voor de sterilisatie en opslag van instrumenten in gebruik genomen. Er is een verbeterde versie van de digitale patiëntenkaart in gebruik genomen, zodat ook röntgenfoto’s bij de patiëntengegevens opgeslagen kunnen worden.

District Gicumbi

In 2015 werd een nieuwe tandheelkunde kliniek in het districtsziekenhuis geopend. In 2016 en 2017 werden basis tandheelkunde klinieken in de Health Centers van Manyagiro en Mukono geïnstalleerd. In mei 2018 wordt een nieuwe basis kliniek ingericht in Health Center Rushaki. 

In de Health Centers ontbreekt waterleiding en elektriciteit. Het is onmogelijk om sterilisatieapparatuur (autoclaaf) te voeden via zonnepanelen, dus de instrumenten worden gesteriliseerd in een snelkookpan op een gasvuur. In het Districtsziekenhuis te Byumba wordt veel aandacht besteed aan de opleiding van de Dental Therapists die daar werken. Ook in Byumba valt de elektriciteit vaak uit, de directie van het ziekenhuis schaft een generator aan, speciaal voor de tandheelkunde kliniek.

DPP programma

Dental Prevention Program De lagere school van de districtshoofdstad Byumba heeft geen waterleiding. Schoolkinderen wassen nooit hun handen, poetsen nooit hun tanden. Daardoor lopen de kinderen infectieziekten op, moeten ze vaak antibiotica nemen en van school verzuimen. De school heeft 2000 leerlingen, daarom is het onmogelijk om in alle klassen tegelijk met DPP te beginnen. De kinderen van drie tweede en drie derde klassen krijgen van hun eigen onderwijzer les in handen wassen en tanden poetsen. De onderwijzers krijgen elke maand bezoek van een Dental Therapist van de fADA kliniek die de voortgang controleert en de puntjes op de i zet. In de lokalen staan kasten waarin bekers, tandpasta en de tandenborstels van de kinderen worden opgeborgen. Ook levert fADA de jerrycans voor het transport van water en zeep. Omdat er geen wasbakken in de school zijn, is op het schoolplein een grote spoelbak aangelegd. Als de kinderen poetsles krijgen, staan ze daar omheen.

Fondsenwerving in Nederland

Tandartspraktijk M2 te Voorburg schenkt een bedrag van € 5000 aan fADA voor de ontwikkeling van de eerstelijns tandheelkunde in het Gicumbi district.

Mijlpaal: basis tandheelkunde in Health Center Mukono

De fADA kliniek wordt uitgebreid met een 4e behandelkamer. Daarbij wordt de sterilisatieruimte vergroot en afgescheiden van de ruimtes waar patiënten komen. Luc Ooms zorgt – net als in het DH en de Heath Centers in het district Gicumbi – voor de behandelstoel en alle apparatuur. Thomas, docent van Harvard en verbonden aan de universitaire tandheelkunde opleiding in Kigali, adviseert aangaande de optimale inrichting + organisatie van de sterilisatieruimte. Van der Colk geeft als lecturer of honeur een college aan studenten tandheelkunde van de nieuwe universitaire tandheelkunde opleiding in Kigali. Er is een nascholingsdag voor 50 Dental Therapists in de fADA kliniek. Cees Vis en Frits Swaak geven onderwijs voor de vervaardiging van gebitsprothesen, waarbij de tandtechniek in de fADA kliniek plaats vindt. Het tandtechnisch laboratorium in de fADA kliniek krijgt een upgrade. Het DPP programma op de lagere school van Byumba loopt door in enkele klassen. Leraren geven poetssupervisie, daarbij maandelijks bijgestaan door Dental Therapists. In het DH te Byumba komt een Dental Therapist in opleiding voor het 3e Health Center. Er vindt een evaluatie plaats van het onderwijs van de fADA staf voor de Dental Therapists in het district Gicumbi. Van der Colk constateert dat de elektriciteit in het districtsziekenhuis op 1 dag 43 maal uit valt. Na interventie van de Mayor van het district wordt er een generator geplaatst speciaal voor de tandheelkunde kliniek, die wordt uitgebreid naar 3 behandelstoelen. In de 4e behandelkamer komt een veldbehandelstoel zoals te gebruiken in de Health Centra. In juli wordt een nieuwe röntgenbuis in het DH geïnstalleerd. In mei begint de Dental Therapist in Health Centre Mukono: zij wordt met gezang ontvangen door een grote delegatie van de bevolking. In HC Manyagiro is de aanstelling van een tweede Dental Therapist noodzaak: het patiënten aantal overtreft de verwachtingen met 100%. FADA heeft de 2e aanvraag bij Heineken ingediend om het project in het district voort te kunnen zetten. De Rwandese directie heeft het project van een goede evaluatie voorzien, maar Heineken Nederland constateert dat de gestelde doelstellingen zijn behaald; fADA krijgt geen 2e termijn ondersteuning. In juni verklaart de regering dat patiënten gedurende 1 week geen eigen bijdrage hoeven te betalen: het is alsof er een sluis open gaat, in het DH staan meer 200 patiënten per dag in de rij. Dit is een extra zorg, want de kwaliteit van behandeling als hygiëne kunnen niet gegarandeerd worden. Het risico wordt heel groot dat patiënten besmet worden omdat instrumenten tussentijds niet gesteriliseerd kunnen worden. FADA wordt uitgenodigd voor een uitzending bij Lifestyle Experience om nieuwe donateurs te werven. In de 3 Health Centers te Manyagiro, Rutare en Mukono komen structureel veel meer patiënten met ernstige pijn en grote ontstekingen dan in het project is verwacht.

Mijlpalen: basis tandheelkunde in Health Centers van Manyagiro en Rutare

Op 5 juli 2016 wordt de basis tandheelkunde kliniek in het Health Center (HC) van Mayagiro geopend. De omstandigheden zijn basaal: er is geen leidingwater en de elektriciteit is instabiel. Er is een niet-elektrische veldstoel geplaatst, er is instrumentarium voor 15 patiënten per dag. De operatielamp zal later geïnstalleerd worden want de muren zijn niet stevig genoeg voor de normale bevestiging. De kliniek in het DH wordt uitgebreid met 2 nieuwe behandelkamers speciaal voor de opleiding: de apparatuur komt volgend jaar. Helaas zijn in het DH 2 röntgenapparaten doorgebrand en onherstelbaar beschadigd, ten gevolge van de instabiliteit in de elektriciteit. Op een lagere school in Byumba vindt het eerste preventie programma (DPP) plaats voor schoolkinderen, in samenwerking met de Duitse OHFR. De Dental Therapists van het DH verzorgen elke maand een preventief programma op de lokale radiozender, waarin luisteraars vragen kunnen stellen. In Health Center Rutare wordt een basis tandheelkunde kliniek ingericht. De twee Dental Therapists van Rutare krijgen een continue begeleiding van de fADA staf. Het onderwijs in de fADA kliniek in de hoofdstad gaat continu door en het fADA bestuur besluit om de opleidingskliniek in de hoofdstad om te vormen tot “clinic of excellence”: speciaal als kenniscentrum voor het platteland, waar de omstandigheden zo veel moeilijker zijn. Op het platteland komen patiënten met ernstige pijnklachten en grote ontstekingen, terwijl de behandelapparatuur basaal is. Er zijn 2 nascholingsdagen voor Dental Therapists, die ieder worden bezocht door 50 belangstellenden. Aan het begin van het college is een entreetoets, de correcte antwoorden worden aan het eind van het college besproken. Tom van der Colk is uitgenodigd als lecturer of honour aan de nieuw opgezette universitaire tandheelkunde opleiding in Rwanda en is één van de internationale sprekers op de 2e wetenschappelijke tandheelkunde conferentie, die door de Rwandese tandartsorganisatie wordt gehouden.

Mijlpaal: kliniek in districtsziekenhuis te Byumba

In maart is de nieuwe tandheelkundige kliniek in het districtsziekenhuis (DH) te Byumba geopend door de Nederlandse ambassadeur, mevrouw Leonie Cuelenaere. De twee Dental Therapists van het DH krijgen aldaar een continue opleiding van de staf van de fADA kliniek. Bij Heineken wordt een nieuw projectvoorstel ingediend om de kliniek in het DH kwalitatief te verbeteren en uit te breiden tot opleidingscentrum voor de Health Centers van het district. Gepland is dat 3 Health Centra van het district Gicumbi voorzien worden van basis tandheelkunde klinieken. In het district is geen enkele vorm van tandheelkundige eerste hulp, de nood is enorm. Vanaf september 2015 versterkt Heineken subsidie voor het Gicumbi project voor een periode van 2 jaar. Van der Colk houdt zijn eerste nascholings college voor Rwandese Dental Therapists: op een zaterdag komen 50 Dental Therapists naar het leslokaal in de fADA kliniek. Er komt een Dental Therapist in opleiding in het DH te Byumba voor een nieuw te openen kliniek in het eerste Health Center.

De vaste opleider van fADA moet geregistreerd worden bij de Council, zodat zijn onderwijs als officiële nascholing geldt. De beroeps-registratie van Rudasingwa en Uwimana levert problemen op, bij gebrek aan officieel “tandarts”-diploma. In het districtsziekenhuis (DH) te Byumba vinden gesprekken met de directeur plaats en de mogelijkheden voor een nieuwe tandheelkunde kliniek worden in kaart gebracht. Twee jonge Rwandese tandartsen zijn net afgestudeerd als tandarts aan een Filippijnse universiteit. Zij verzoeken een aanvullende opleiding in de fADA kliniek voordat zij in hun land zelfstandig aan het werk zullen gaan. (1 van hen op verzoek van het militaire ziekenhuis Kanombe). Ook zijn er 2 nieuwe Dental Therapists in opleiding gekomen. Twee docenten van Amerikaanse universiteiten, Harvard en Maryland, werken sinds 2013 in Rwanda om hun expertise te verlenen bij de opzet van een universitaire tandheelkunde opleiding aan de universiteit van Bhutare. Van der Colk en Rudasingwa hebben een gesprek met hen aangaande samenwerking. Het ministerie van volksgezondheid ondertekent het MoU met fADA, juist nu Cordaid geen subsidie meer voor het project kan verstrekken. FADA legt contact met Heineken voor subsidie, helaas neemt Heineken het nieuwe projectvoorstel dit jaar niet in behandeling. In september wordt begonnen met de inrichting van een tandheelkundige kliniek in het districtsziekenhuis met twee behandelstoelen. Het ministerie van volksgezondheid bereidt een wetsvoorstel voor, om de permanente aanwezigheid van een tandarts in alle privé klinieken verplicht te stellen.

Ten gevolge van gewijzigd overheidsbeleid in Nederland, kan Cordaid nog 1 jaar subsidie verlenen aan het projectplan. Het lukt niet om het MoU met het ministerie getekend te krijgen, er blijken allerlei administratieve en juridische hindernissen te bestaan. Wel wijst het ministerie het district aan waar het plan uitgevoerd moet gaan worden: het district Gicumbi tegen de grens met Uganda. Het ministerie vraagt om te beginnen in het districtsziekenhuis te Byumba. Inmiddels werken er 11 (universitair gediplomeerde) tandartsen in Rwanda, allen werkzaam in de hoofdstad. In maart organiseert de Rwandese tandartsorganisatie de allereerste internationale wetenschappelijke tandheelkundige conferentie in Kigali en Van der Colk wordt uitgenodigd als één van de internationale sprekers. Rwanda stelt een Council in, waar alle medische beroepsbeoefenaren geregistreerd moeten zijn. Ook Van der Colk moet vanaf nu jaarlijks geregistreerd worden. Nascholing is verplicht voor herregistratie. De fADA kliniek is financieel onafhankelijk, fADA legt alleen geld bij voor de opleiding en voor de incidentele behandeling van armen. Het onderwijs vindt inmiddels is 2 talen plaats: Frans en Engels. Twee nieuwe Dental Therapists komen in opleiding, 1 van hen is eigenaar van een privé kliniek waar hij werkt met een collega Dental Therapist.

FADA besluit om privé buitenklinieken op het platteland voor de doelgroep op te zetten: daarvoor is geen MoU nodig. Later blijkt dat eerste hulp behandelingen niet betaald zullen worden uit de volksverzekering, om administratieve redenen. Daarom kan dit plan niet door gaan. FADA neemt een nieuw besluit: de buitenklinieken moeten geïntegreerd worden in bestaande gezondheidscentra van de overheid. Er volgen besprekingen met diverse overheden. Het militaire ziekenhuis Kanombe en het districtsziekenhuis Kibagabaga sturen ieder een Dental Therapist voor opleiding naar de fADA kliniek. Dit is een erkenning voor de opleiding van fADA.

Het Rwandese ministerie van volksgezondheid gaat niet akkoord met het projectvoorstel, stelt voor dat er samenwerking komt met het KHI. Het lukt niet samenwerking met het KHI tot stand te brengen, de cultuurverschillen zijn te groot. Bovendien blijkt het een onmogelijke opgave om 1 Memorandum of Understanding (MoU) door 2 verschillende ministeries ondertekend te krijgen. Het blijkt een onmogelijke weg. De fADA kliniek neemt de volgende Dental Therapists in opleiding. Rwanda stelt een volksverzekering voor gezondheidszorg in, gesteund door de Bill Gates Foundation. Langzamerhand komt de toeristenstroom naar de berggorilla’s in het regenwoud op de vulkaanhellingen in het noorden van Rwanda komt op gang.

De Nederlandse organisatie voor ontwikkelingssamenwerking Cordaid gaat akkoord met het projectvoorstel voor nieuwe plattelandsklinieken, op voorwaarde dat deze geïntegreerd worden in de bestaande gezondheidsstructuur. Er komen weer twee nieuwe Dental Therapists in opleiding.

Langzamerhand krijgt de kliniek een goede naam: via recommandatie komen steeds meer betalende patiënten voor behandeling. In de omgeving van de kliniek worden hele buurten met arme huizen afgebroken om plaats te maken voor kantoren en dure nieuwbouw. De kliniek wordt minder bereikbaar voor de doelgroep van fADA: mensen die tandheelkundige eerste hulp niet kunnen betalen. In overleg met het ministerie van volksgezondheid wordt een nieuwe projectplan opgevat, om nieuwe klinieken op het platteland, dicht bij de arme bevoling (de doelgroep van fADA), op te zetten. Twee nieuwe Dental Therapists komen in opleiding in de kliniek.

Na hun stage de perfection, komen de 2 Dental Therapists in vaste dienst van de kliniek van fADA. Vanaf dat moment werken 2 officieel gediplomeerde Dental Therapists in de fADA kliniek. De president van Rwanda kondigt aan dat de officiële voertaal van Rwanda Engels zal worden.

De eerste Dental Therapists zijn afgestudeerd aan het KHI. Met een diploma A1 kunnen zij patiënten behandelen onder toezicht van een arts of tandarts. De eerste 2 Dental Therapists komen in de fADA kliniek voor een 2 jarige stage de perfection. Rudasingwa fungeert als opleider, Van der Colk examineert de nieuwelingen. Kennis en vaardigheden van Rudasingwa en Uwimana wordt elk jaar verder uitgebreid: éducation permanente.

In februari 2006 krijgen de beide medisch assistenten van fADA, Rudasingwa Longin en Uwimana Pétronille, een diploma als “tandarts”. Helaas is dit diploma niet officieel geldig. Het bestuur van fADA besluit geen nieuwe medisch assistenten op te leiden om diploma-problemen te voorkomen. Financieel is de fADA kliniek grotendeels afhankelijk van de donateurs in Nederland, maar er komen steeds meer betalende patiënten.

De tandheelkundige opleiding van de 2 medisch assistenten voortgezet. Er worden nieuwe tekstboeken voor de opleiding geschreven over nieuwe onderwerpen. De behandelingen in Nyundo waren vooral pijnbehandelingen (extracties), in de hoofdstad komen patiënten met heel diverse klachten en heel andere verwachtingen. Van der Colk heeft gesprekken met enkele Rwandese tandartsen en biedt postacademisch onderwijs aan. De Rwandese tandartsorganisatie besluit daar niet op in te gaan.

Op 1 januari 2004 gaat de nieuwe fADA kliniek van start met de 2 medisch assistenten die in Nyundo op zijn geleid: Rudasingwa Longin en Uwimana Pétronille. De kliniek richt zich op patiënten die een behandeling niet kunnen betalen – de arme bevolking. Daarnaast worden 1 maal per week consultaties gedaan in een kliniek van Artsen zonder Grenzen in Kinyinya. Van der Colk wordt de vaste opleider en geeft 12 weken lang les in de kliniek: een intensieve hands-on èn theoretische training. In Rwanda zijn circa 10 universitair gediplomeerde tandartsen werkzaam, allen in de hoofdstad. Zij maken het ministerie van volksgezondheid opmerkzaam op het feit dat de twee medisch assistenten van fADA geen officieel diploma hebben: in maart sluit het ministerie de kliniek. Rudasingwa en Van der Colk hebben gesprekken op het ministerie van volksgezondheid, de fADA kliniek kan in mei opnieuw beginnen. In december 2004 wordt de fADA kliniek officieel geopend door de minister van volksgezondheid en de Nederlandse ambassadeur, de heer Alphons Hennekens.

In Rwanda begint het Kigali Health Institute (KHI) met een 3-jarige tandheelkunde opleiding voor verpleegkundigen. Bij gebrek aan apparatuur en docenten is de opleiding van deze dental therapists grotendeels theoretisch van aard.

Het bestuur van fADA verliest alle motivatie en treedt af. Rwanda heeft een slechte naam ten gevolge van de genocide en het is bijna onmogelijk om donateurs te bewegen geld te doneren voor een nieuwe kliniek. Daems en Van der Colk treden toe tot het bestuur. Van der Colk mobiliseert een groep patiënten uit zijn praktijk in Den Haag om fADA nieuw leven in te blazen. Er wordt geld ingezameld, een nieuw bestuur geformeerd en de bouw van de nieuwe kliniek in de hoofdstad gaat van start.

Het westen van Rwanda blijft gevaarlijk, tijdens een aanslag wordt een van de stoelassistentes gedood. Daems besluit de kliniek in Nyundo te sluiten en naar de hoofdstad Kigali uit te wijken om daar een nieuwe kliniek op te zetten. De echtgenote van Daems wordt depressief van het voortdurende oorlogsgeweld en het echtpaar Daems keert terug naar Nederland.

Patiënten komen slechts mondjesmaat naar de kliniek in Nyundo vanwege de onveiligheid. Een kleine tandartspraktijk wordt geïnstalleerd in het ziekenhuis van Gisenyi, waar het iets veiliger is, zodat Uwimana Pétronille daar kan behandelen.

Tom van der Colk geeft 3 maanden lang les in chirurgische behandelingen en schrijft 2 tekstboeken. In de hoofdstad Kigali wordt een dependance ingericht waar een van de medisch assistenten kan werken. Sinds de burgeroorlog van 1994 is de situatie in het westen van Rwanda onveilig: er zijn voortdurend aanslagen door extremisten. Elektriciteitsplan worden regelmatig opgeblazen waardoor er vaak geen elektriciteit is. Rwanda is geen land voor toeristen.

Daems richt zijn woonhuis en de kliniek opnieuw in. Vervolgens start hij de kliniek opnieuw op met de 2 medisch assistenten, die de genocide hebben overleefd.

Tandarts Tom van der Colk zou onderwijs komen geven in chirurgische behandelingen. Het bezoek gaat niet door wegens de burgeroorlog van 1994. Tijdens de genocide komen circa 1 miljoen mensen om. De kliniek in Nyundo en het woonhuis van Daems worden geplunderd.

Daems neemt 2 medisch assistenten aan (Rudasingwa Longin en Uwimana Pétronille) om op te leiden in de tandheelkunde: extracties en eenvoudige vullingen. Hij schrijft tekstboeken in het Frans, de officiële voertaal. Er komen veel patiënten voor gecompliceerde extracties en ontstekingsbehandelingen. Onder de donateurs van fADA zoekt Daems naar tandartsen die les willen komen geven.

Tandarts Arnold Daems begint met tandheelkundige behandelingen in de 2 eenvoudig ingerichte behandelunits. Er komen zo veel patiënten naar de kliniek, dat hij besluit lokale medisch assistenten op te leiden in de tandheelkunde. Stichting fADA wordt opgericht.

Lions Club Midden Betuwe laat 2 tandheelkundige behandelunits van de voormalige schooltandverzorging Utrecht in Rwanda plaatsen, op het terrein van het verloskundig ziekenhuis van het bisdom Nyundo, in het uiterste noordwesten van Rwanda. In de hoofdstad Kigali werken 5 tandartsen op een bevolking van circa 9 miljoen inwoners. Er is geen tandheelkundige opleiding in Rwanda.